Vợ đi đâu rồi?

Đoạn văn sau được sách Hỏi đáp về cuộc khởi nghĩa Nguyễn Trung Trực, Đặng Việt Thủy(chủ biên), nhà xuất bản Quân Đội Nhân Dân, 2008, trang 142 dịch từ Alfred Schreiner, Abrégé de I’histoire D’ Annam, 2è Éd. Sài Gòn, 1906.

Đồn Rạch Giá bị tấn công lúc 4 giờ sáng ngày 16 tháng 6 năm 1868. Trung úy hải quân kiêm thanh tra địa phương, người ở đây gọi là Chánh Phèn, vì bộ râu vàng hoe, là một trong những người bị giết trước tiên. Trung úy Sauterne chỉ huy đồn lính bị giết chết sau một chập chống trả mãnh liệt. Đồn này gồm 30 người, ngủ say cạnh những khẩu súng của họ đều bị hạ sát. Khoảng 12 người họp lại mở vòng vây chạy tản mác vào làng. Vì lạ người lạ cảnh, họ bị giết lần lượt bằng chĩa ba, chỉ trừ Duplessis, tên này chạy trốn trong lùm bụi và được một ông lão và một người đàn bà Việt Nam cho ăn. Một viên chủ của sở thâu thuế tự vệ một lúc lâu bằng súng, cuối cùng cũng bị hạ sát với đứa con gái và đứa con trai nhỏ. Mấy tên thông ngôn và viên chức Việt nam làm việc cho người Pháp bị bắt và bị giết vừa lúc quân Pháp vừa lúc quân Pháp trở lại (phản công). Lúc Pháp tái chiếm Rạch Giá, những người Cao Miên quanh vùng dẫn tên Duplessis cho Thiếu tá Ausart và bắt đầu lục soát tìm bắt nghĩa quân.

.

Câu Một viên chủ của sở thâu thuế tự vệ một lúc lâu bằng súng, cuối cùng cũng bị hạ sát với đứa con gái và đứa con trai nhỏ ứng với câu sau trong nguyên bản

Un préposé de la régie se défendit longtemps à coupd de fusil, il finit aussi par être tué avec sa con-gái et son petit enfant (Alfred Shreiner, 1868:297)

Nhưng Tây không gọi đứa con gái của mình là con-gái. Con-gái là từ mà bọn thực dân sang nước ta dùng để gọi những người đàn bà con gái Việt Nam chịu đi lại với chúng. Tên nào cặp được với con-gái thì được gọi là être encongaїé.  Alfred Shreiner (1906:297) chỉ nói rằng gã nhân viên thương chính kia bị giết cùng với người “vợ” Việt và (một) đứa con nhỏ. Chỉ một đứa con thôi.