Từ Hỏa Lò đến Phủ Khâm sai Bắc Bộ

Từ Hỏa Lò đến Phủ Khâm sai Bắc Bộ

Đó là tựa đề cuốn sách do Nhà xuất bản Hà Nội phát hành vào dịp kỷ niệm 67 năm Cách mạng Tháng Tám (1945-2012). "Từ Hỏa Lò đến Phủ Khâm sai Bắc Bộ" là hồi ký của nhân chứng lịch sử Lê Trọng Nghĩa (Ðoàn Xuân Tín), một trong hai Ủy viên Ủy ban Khởi nghĩa Hà Nội 19-8-1945 còn sống đến ngày hôm nay.

Thật khó có thể hình dung chàng trai Ðoàn Xuân Tín ngày ấy, chưa đầy 20 tuổi, đã dấn thân vào con đường cách mạng. Là học sinh Trường Bonnal Hải Phòng, tốt nghiệp "Diplome" cùng Nguyễn Ðình Thi, lên Hà Nội học tiếp, rồi tham gia hoạt động cách mạng, rải truyền đơn và bị bắt, bị tống giam nhà tù Hỏa Lò của thực dân Pháp đầu năm 1942. Tại "trường đại học lớn", được sinh hoạt cùng các tù chính trị là các đồng chí: Trần Ðăng Ninh (Bí thư Xứ ủy Bắc kỳ) và hai Xứ ủy viên: Trần Tử Bình, Lê Tất Ðắc... anh thêm hiểu, thêm giác ngộ lý tưởng cách mạng. Theo dòng sự kiện trong cuốn sách, người đọc được sống lại trong không khí hào hùng của những ngày chuẩn bị Tổng khởi nghĩa. Ngay sau ngày Nhật đảo chính Pháp 9-3-1945, tổ chức tù chính trị ở Hỏa Lò ra quyết định: chớp thời cơ vượt ngục, về với phong trào. Ðêm 11-3-1945, Ðoàn Xuân Tín được giao nhiệm vụ bảo vệ đồng chí Trần Ðăng Ninh vượt ngục theo đường "thăng thiên" - vượt tường rào. Hai hôm sau, dưới sự lãnh đạo của Trần Tử Bình, hơn 100 tù chính trị lần lượt từng tốp theo đường cống ngầm, "độn thổ" trốn ra ngoài. Ra tù, bắt mối ngay với tổ chức, anh được cử sang Ðảng đoàn khối Dân chủ Ðảng Bắc kỳ và Hà Nội, giữ mối quan hệ chặt chẽ của Việt Minh với tầng lớp nhân sĩ, trí thức yêu nước. Cũng từ đây, các hoạt động cách mạng cuốn anh đi, Ðoàn Xuân Tín được tham gia và là chứng nhân của nhiều sự kiện quan trọng trong giai đoạn Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trong cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 lịch sử tại Hà Nội. Chàng trai trẻ ngày ấy từng được giao nhiệm vụ "một mình vào dinh Khâm sai" trong những ngày đầu tháng tám năm 1945, gặp cụ Phan Kế Toại- Khâm sai đại thần để nắm bắt tư tưởng và vận động cụ ủng hộ Việt Minh. Sau đó, qua cụ Phan Kế Toại, Ðoàn Xuân Tín lại tranh thủ thời cơ gặp được cả Thủ tướng bù nhìn Trần Trọng Kim từ Huế bay ra Hà Nội, nhằm thăm dò thái độ của Chính phủ bù nhìn, báo cáo với Thường vụ Xứ ủy. Ngày 15-8, nghe tin Nhật đầu hàng Ðồng minh, Thường vụ Xứ ủy quyết định thành lập Ủy ban Quân sự cách mạng Hà Nội do Ủy viên Thường vụ Xứ ủy Nguyễn Khang làm chủ tịch và Ðoàn Xuân Tín tức Lê Trọng Nghĩa là một trong các ủy viên lúc đó. Ngày 17-8, tận mắt chứng kiến quần chúng Hà Nội biến cuộc mít-tinh của giới công chức ủng hộ Chính phủ bù nhìn thành cuộc tuần hành, thị uy của lực lượng cách mạng, có sự hỗ trợ của Thanh niên tự vệ Hoàng Diệu; thấy thời cơ đã đến, đồng chí Nguyễn Khang đã báo cáo đồng chí Trần Tử Bình, trực cơ quan Xứ ủy ở Vạn Phúc, Hà Ðông. Dù chưa có lệnh Trung ương nhưng dựa vào Chỉ thị "Nhật, Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta" trước đó của Trung ương, Thường vụ Xứ ủy quyết định: Tổng khởi nghĩa vào sáng 19-8-1945. Sáng 19-8, Bộ chỉ huy khởi nghĩa cùng cánh chính vào chiếm dinh Khâm sai Bắc Bộ và qua điện thoại lệnh cho chính quyền bù nhìn các tỉnh phải bàn giao cho Việt Minh thì có tin cánh quân do đồng chí Nguyễn Quyết chiếm Trại Bảo an binh bị quân Nhật cho xe tăng và lính bao vây, có nguy cơ đổ máu. Một lần nữa, Ðoàn Xuân Tín lại được giao nhiệm vụ đi trên chiếc xe Limouzine cắm cờ đỏ sao vàng ra thương lượng. Sau khi giằng co, quân Nhật phải rút lui, vậy là cơ bản tại Thủ đô chính quyền đã về tay nhân dân và không đổ một giọt máu. Cũng ngay đêm ấy, Thường vụ Xứ ủy lại cử chàng trai trẻ Ðoàn Xuân Tín cùng cố vấn Trần Ðình Long tới 33 Phạm Ngũ Lão, gặp Tsuchihashi- Tổng chỉ huy tối cao quân đội Nhật ở Ðông Dương. Lại lần nữa "một mình vào hang cọp" nhưng nhờ kinh nghiệm từng trải của cố vấn Trần Ðình Long và tài thuyết khách của Ðoàn Xuân Tín mà đối phương phải chấp nhận chính quyền mới. Chàng trai ấy, cũng từ đêm 19-8-1945 lịch sử đã đổi sang tên mới Lê Trọng Nghĩa: Lê Trọng để nhớ người thầy ngày đi học, còn Nghĩa là khởi nghĩa. Ngay hôm sau, trong danh sách Ủy ban Nhân dân cách mạng Bắc Bộ có tên Lê Trọng Nghĩa - Ủy viên đối ngoại. Ngày 21-8, nghe tin Quản Dưỡng, Chỉ huy Bảo an binh ở Hà Ðông đã cho nổ súng vào đoàn biểu tình, gây thương vong; Lê Trọng Nghĩa đã cùng ông Hồ Ðắc Ðiềm, nguyên Tổng đốc Hà Ðông, vào tận Trại Bảo an binh thuyết phục Quản Dưỡng quy hàng. Như vậy một cuộc xung đột vũ trang ngay cửa ngõ Thủ đô vừa chớm nổ đã bị dập tắt... Biết tin ông vừa "ra sách", tôi đã gọi điện ra Hà Nội chúc mừng thì được ông trả lời: "Ðó chỉ là phần mình ghi lại trong thời gian Tổng khởi nghĩa". Về con người ấy trên phần giới thiệu của cuốn sách chỉ ghi giản dị một số chức danh ngày ấy: Cục trưởng Cục Tổng vụ (Chánh văn phòng) Quân sự ủy viên hội (tháng 3-1946 đến tháng 11-1946); Chánh văn phòng Bộ Tổng chỉ huy (tháng 5-1947 đến tháng 8-1948); Chánh văn phòng Bộ Quốc phòng- Tổng chỉ huy (tháng 8-1948 đến 11-1948). Cũng ít ai biết ông chính là Cục trưởng Cục Quân báo đầu tiên năm 1950, người từng theo Ðại tướng Võ Nguyên Giáp đi khắp các chiến dịch cho đến chiến thắng Ðiện Biên Phủ lịch sử năm 1954. Ông được phong hàm Ðại tá năm 1955. "Người thiếu niên Việt Minh" - như lời ông Trần Trọng Kim nói về Ðoàn Xuân Tín với chút ngỡ ngàng khi gặp gỡ năm 1945, nay đã bước sang tuổi 92, giọng đã hơi yếu, nhưng vẫn sôi nổi, hào sảng khi nói về kỷ niệm những ngày Tổng khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội: "Ðảng, Bác Hồ, nhất là thế hệ cán bộ đi trước đã tin vào thế hệ trẻ chúng tớ nên anh em tớ được thử sức, được dũng cảm sáng tạo. Chỉ khi nhân dân có dân chủ, tự do thật sự, chỉ khi dân tộc có độc lập mới có những thắng lợi vẻ vang như thế!". Cuốn sách "Từ Hỏa Lò đến Phủ Khâm sai Bắc Bộ" dày hơn 160 trang, với các phần nội dung: "Chuyện về đồng chí Trần Ðăng Ninh", "Những cuộc đấu tranh và tiếp xúc giữa Việt Minh với Chính phủ Trần Trọng Kim ở Hà Nội", "Các UBND cách mạng ra mắt ở Hà Nội trong Cách mạng Tháng Tám", "Ký ức về một Tháng Tám lịch sử", "Từ  mùa thu Tháng Tám Hà Nội, nhớ lại kỷ niệm trên đất Cảng", "Việt Nam Dân chủ cộng hòa năm đầu tiên", "Hà Nội - Hồ Chí Minh và Cách mạng Tháng Tám thắng lợi cơ bản, vĩ đại", "Trên đường theo chân Bác từ thủ đô lên chiến khu",... được viết từ năm 1995 đến nay, đã cho thấy sự cẩn trọng của một cán bộ quân báo. Ông cẩn thận viết và sửa chữa trong suốt hai chục năm, nay mới cho xuất bản. Với giọng văn khúc chiết, từ ngữ có lựa chọn nhưng rất sôi nổi, làm bật lên cái khí thế tưng bừng trong ngày hội non sông. Có thể nói, đây là món quà tư liệu quý giúp bạn đọc hiểu thêm về một thời kỳ lịch sử và về một thế hệ cha anh đã làm nên cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 lịch sử, xây dựng nên chính quyền Cách mạng non trẻ tại Thủ đô Hà Nội. Theo báo Nhân dân điện tử