Phải dịch điều 1, khoản 9, mệnh đề 7 của hiến pháp Mỹ như thế nào?

Ông nọ ở bên Mỹ, tên Brian Wu, dạy cách dịch điều 1, khoản 9, mệnh đề 7 của bản Hiến Pháp Hoa Kỳ như sau:

Như vậy cả câu Anh ngữ "No money shall be drawn from the Treasury, but in Consequence of Appropriations made by law; and a regular statement and account of receipts and expenditures of all public money shall be published from time to time." nên dịch là "Không khoản tiền nào được rút ra từ Ngân Khố, ngoại trừ khi có (bản) Ký kết Biểu quyết ngân sách, được ban ra theo luật định; và một bản báo cáo thông thường và bản kê khai các khoản thu chi của công quỹ sẽ được thi thoảng công bố.

Ông chê Nguyễn Cảnh Bình dịch vừa thiếu vừa sai:

Vậy khi ta đọc lại câu dịch của tác giả Nguyễn Cảnh Bình "Không một khoản tiền nào được lấy từ ngân khố Liên bang nếu không có một đạo luật cho phép. Bản báo cáo tài chính thường kỳ về những khoản tiền thu chi của công quĩ phải được công bố thường xuyên.", thì:

1. Câu dịch "nếu không có một đạo luật cho phép" hoàn toàn không đúng với câu Anh ngữ "but in Consequence of Appropriations made by law;".

2. Câu dịch "VỀ những khoản tiền thu chi của công quĩ" cho câu "and account of receipts and expenditures" là sai. Vì ở đây, có 2 bản báo cáo cần được công bố, đó là bản báo cáo (tài chính) thường lệ (a regular statement) VÀ (chứ không là VỀ) bản kê khai các khoản thu chi (account of receipts and expenditures).

Nên câu dịch của tác giả Nguyễn Cảnh Bình, chẳng những thiếu (Consequence of Appropriations) mà còn sai (nếu không có một đạo luật cho phép / VỀ những khoản tiền thu chi của công quĩ.

3. Từ "from time to time" là thỉnh thoảng, thi thoảng, chứ không là thường xuyên như tác giả Nguyễn Cảnh Bình dịch.

Điều 1 Khoản 9 Mệnh đề 7 này rất quan trọng, bạn nên đọc kỹ nó.

Còn tại sao tác giả Nguyễn Cảnh Bình dịch thoát và sai như vậy, chỉ có tác giả mới trả lời được.

Mời bạn

Rồi như thường lệ ông nhũn nhặn:

Dĩ nhiên mình có thể sai, nếu có mời bạn lên tiếng để mình cùng học hỏi.

Thanks

Brian

Có lẽ Cảnh Bình ngán ngẩm quá nên không buồn giảng cho ông Brian biết rằng from time to time  không chỉ có cái nghĩa ông Brian đã biết mà còn có cả cái nghĩa mà ông Brian không biết, là định kỳ. Mình có một quyển từ điển in năm 1776. Ông muốn mượn thì mình gửi cho ông đọc, cho ông biết.

Với cái nghĩa mà ông Brian biết rõ (thỉnh thoảng), ông lại dạy Cảnh Bình viết thi thoảng, vốn chỉ dùng giữa hai người đang yêu nhau hay hai đứa trẻ trâu đang cãi nhau... Ai dùng thi thoảng để viết hiến pháp? 

Từ điển tiếng Việt đầy trên cõi đời này, nhưng chắc ông không tin từ điển mà chỉ tin vào ngữ cảm của bản thân ông. Ông Brian hay khuyên người ta Google. Nhưng mình nghi ông không biết dùng Google. Cũng có thể ông không rảnh nên chưa tìm ra văn bản hành chính, pháp luật nào có từ thi thoảng.

Mình còn một thắc mắc nhỏ: trên đời này có nhà nước nào thi thoảng mới công bố cách tiêu tiền của dân? Mình đọc cái điều, cái khoản, cái mệnh đề rất quan trọng kia rồi thì chỉ hiểu rằng không một khoản tiền nào có thể được xuất khỏi kho bạc (từ cũ là ngân khố), trừ phi được một đạo luật phân bổ ngân sách cho phép ; báo cáo tài chính và giải trình thu chi công quỹ phải được công bố thường xuyên định kỳ.

Mình đã xem kỹ các bản dịch bên tiếng Pháp, tiếng Nga, tiếng Tây Ban Nha và tiếng Tàu. Hoang mang lắm. Vì nếu ông Brian Wu đúng thì thiên hạ sai cả.

Phó thương gia làm gì?

Phó thương gia là từ được Brian Wu đặt ra để dịch từ sub-merchant bên tiếng Anh:

Điều này đã được khẳng định bởi vị phó thương gia (sub-merchant), Goddert Bruggen, người đã bị mắc cạn tại đây với con tàu Maria vào ngày 26 tháng 11 năm ngoái và (vị này) đã để ý là (do) đất đai tại đây bị chìm dưới nước (sau) những cơn mưa lớn, nên việc giong thuyền đến Hội An không thể nào (có thể) ít hơn 8 ngày.

Ông đặt ra từ ấy rồi ông để đấy cho người đọc bản dịch của ông tha hồ đoán.

Sự thật là để quản lý một hệ thống thương điếm và thuộc địa đồ sộ, Toàn quyền Công Ty Đông Ấn Hà Lan (Vereenigde Oost-Indische Compagnie, viết tắt là VOC) có cả một bộ máy hành chính tương xứng, với các ban ngành như chính trị, quân đội, hải quân, thủ công nghệ, tôn giáo... Cấp bậc cao nhất trong cơ quan chính trị là Opperkoopman (tiếng Anh dịch là Senior Merchant / Upper Merchant / Head Merchant / Chief Merchant / Chief Commissary). Xuống dưới có Koopman (tiếng Anh dịch là Merchant / Commis / Commissary), Onderkoopman (tiếng Anh dịch là Junior Merchant / Sub-Merchant / Under-Merchant), Boekliouder (Book-keeper). Xuống thấp hơn nữa là các thư lại, trợ lý... (Assistant Boekhouder, Junior Assistant Boekhouder, Aanquikeling, Zoldaat by de pen (Writer)). Tất cả đều là viên chức làm công ăn lương tùy theo hạng thấp hạng cao, không phải là thương gia.

Chúa Nguyễn trả lương cho lính như thế nào?

Li Tana (1992:52) viết trong luận án của mình như sau:

An investigation of “Quinam” conducted in 1642 by the Dutchman Johan van Linga, for example, noted that the salary of a soldier was 10-12 Spanish reals, 360 pounds rice and 2 cangas (an amount of coarse black or white cotton cloth) per year.

Đọc thì hiểu rằng một người lính của chúa Nguyễn năm 1642 lĩnh một số tiền tương đương 10-12 đồng real Tây Ban Nha, một lượng thóc gạo tương đương 360 cân Anh và một ít vải thô  (màu trắng hoặc màu đen) đủ may hai cái áo dài tay không cổ.

Nguồn tài liệu được Li Tana (1992:52) sử dụng là một công trình của W. J. M. Buch viết bằng tiếng Hà Lan năm 1929. Rồi năm 1993 Buch được Ruurdje Laarhoven dịch sang tiếng Anh. Rồi năm 2019 đến phiên Ruurdje Laarhoven được Brian Wu dịch từ tiếng Anh sang tiếng Việt thành:

18. Vua Qinam có khoảng 4 ngàn quân binh, mà mỗi người lính này được trả (tổng cộng) như sau:

. Với 10 hoặc 12 đồng real Tây Ban Nha mỗi năm,

. 360 pound (khoảng 180 kg) lúa gạo (paddy) ... như trên,

. và 2 cangues ... như trên (cangue là một loại vải sợi cotton thô màu đen hay trắng, ở Trung Quốc cangue là một loại gông di động đeo trên cổ của bọn tội phạm)

Còn một cangue nữa là xà rông đi biển (beach wrap), sao không kể luôn?