----------------------------
 |
 |
 |
Địa danh Ba Thắc
----------------
Tên gọi đầu tiên của vùng đất Sóc Trăng, nơi đây vào thế kỷ XVIII có thương cảng Ba Thắc nức danh một thời.
Theo truyền thuyết: Ngày xưa, ông Bá-sák cùng vợ là công chúa nước Lèo (Lào) do phạm tội nên cùng đoàn tuỳ tùng chạy trốn về vùng sông Hậu. Đến cửa Vàm Tấn bị bão thình lình nên nhóm tùy tùng bị bão đánh bạt đến cửa biển Trấn Di (nay gọi là Trần Đề), không còn cách nào khác họ đành chọn đất cặm dều và định cư trở thành Sóc Lèo, hiện nay vẫn còn với tên gọi chính vào văn bản hành chánh là ấp Sóc Lèo xã Lịch Hội Thượng huyện Long Phú.
Trong khi đó thuyền của vợ chồng ông đi lạc vào đất Bãi Xàu (Srok Bai Chau) mà lúc này vẫn còn là khu rừng rậm hoang vu và rất ít người cư trú. Để định cư lâu dài, vợ chồng ông đã cùng với những tộc người chung quanh ra sức khai phá, đốn cây vở đất, từng bước mở mang khu vực cư trú trở thành nơi trù phú nhất so với các vùng đất chung quanh. Với đức độ và tài năng của mình ông đã thành công trong việc thu phục nhân tâm mở rộng khối đoàn kết đối với những người tha phương nên được mọi người kính phục. Khi ông mất, hài cốt được hỏa táng theo lễ nghi và xây tháp thờ tại chùa vùng Basasac (chùa vua Bassac) mà dân gian quen gọi là chùa 4 mặt. Chùa này hiện đang tọa lạc tại ấp chợ cũ, thị trấn Mỹ Xuyên huyện Mỹ Xuyên. Đồng thời để tưởng nhớ công đức to lớn của ông, xem như vị tiền hiền khai phá vùng đất Bãi Xàu, đồng bào 3 dân tộc còn xây thêm 1 ngôi miếu thờ phụng ngay gần chùa 4 mặt mà ta quen gọi là cổ miếu Ba Thắc (Neack ta Bassac).
Địa danh Ba Xuyên
---------------
Trong thực tế địa danh Ba Xuyên có 2 lần xuất hiện chính thức trong văn bản pháp lý hành chánh:
- Năm 1835 Minh Mạng phê chuẩn thành lập phủ Ba Xuyên với 3 huyện Phong Nhiêu, Phong Thạnh và Vĩnh Định. Phủ lỵ đặt tại thôn Hòa Mỹ (thuộc Bãi Xàu) nhưng trong tư liệu “Những thay đổi địa lý hành chánh các tỉnh phía Nam trong thời kỳ Pháp thuộc” của ông Vũ Văn Tỉnh; in trong tạp chí NCLS số 146 năm 1972 trang 28 – 40 thì cho rằng Phủ lỵ Ba Xuyên đặt tại Vàm Ba. Xét về vị trí cho thấy Vàm Ba là Vàm cửa sông Ba Xuyên, còn gọi là Vàm Tấn (Đại Ngãi).
- Năm 1957 (25/10/1957) Ngô Đình Diệm ký sắc lệnh số 143.MV nhập tỉnh Bạc Liêu và Sóc Trăng thành tỉnh Ba Xuyên với 8 quận:
1. Quận Mỹ Xuyên
2. Quận Kế Sách
3. Quận Thuận Hòa
4. Quận Thạnh Trị
5. Quận Vĩnh Lợi
6. Quận Giá Rai
7. Quận Phước Long
8. Quận Long Phú
Về nguồn gốc địa danh Ba Xuyên:
Có 2 truyền thuyết:
Truyền thuyết thứ nhất: cho rằng giai đoạn cuối triều Gia Long, đầu triều Minh Mạng tại vùng đất Bãi Xàu thường xảy ra các cuộc nổi dậy người bản địa chống chính quyền phong kiến. Đường bộ lúc bấy giờ chưa thuận tiện trong việc chuyển quân nên hầu hết các cuộc tảo thanh này đều đi bằng đường thủy. Từ sông Hậu muốn vào nội địa Sóc Trăng phải qua con sông nối liền Vàm Tấn đến Bãi Xàu đi qua 3 làng Đại Ngãi, Châu Khánh và Tân Thành mới đến được Bãi Xàu. Con sông này càng gần đến khu vực Bãi Xàu đi càng có những khúc quanh hiểm trở, nhưng với lòng can đảm với lối đi quân thần tốc nên hầu hết các cuộc tảo thanh đều thắng lợi. Để đánh dấu những chiến tích lịch sử này các vị quan chỉ huy đặt tên con sông này là Ba Xuyên (Ba [波]: sóng, nước; Xuyên [川]: là đi qua ). Năm 1835 Phủ lỵ đặt tại đầu con sông này nên lấy tên là phủ Ba Xuyên.
Truyền thuyết thứ 2: cho rằng xuất phát từ 3 cửa sông Bassac (nay là sông Hậu) gồm cửa Trấn Di (Trần Đề) cửa Định An và cửa Bassak. Ba cửa đi vào địa phận Sóc Trăng nên gọi là Ba Xuyên. Qua quá trình phù sa bồi đắp trên trăm năm, ngày nay cửa sông Ba Thắc không còn dấu tích, chỉ còn lại 2 cửa Trần Đề (Trần Di) và Định An là 2 cửa chính của con sông Hậu ngày nay.
Địa danh Sóc Trăng
-----------------
Là tên gọi đầu tiên được sử dụng rộng rãi trước thời vua Minh Mạng. Theo di cảo Trương Vĩnh Ký Sóc Trăng phiên theo cách gọi Khmer Srock Khleang: kho báu, kho bạc. Theo cụ Vương Hồng Sển thì nơi đây có đặt 1 kho bạc của vua Khmer tại làng Hòa Mỹ (huyện Mỹ Xuyên). Lại có thuyết cho rằng những cư dân khai phá đầu tiên của vùng đất này sau những vụ thu hoạch họ thu gom những sản phẩm làm được về cất giữ lại để sử dụng dần nhưng vì trộm cướp nhiều nên họ tập hợp thành 1 kho chứa lớn và thay phiên nhau bảo vệ giữ gìn.
Sóc Trăng thời Minh Mạng được gọi là Nguyệt Giang do ép chữ “Sóc” thành “Sông”, “Trăng” thành “Nguyệt” - Nguyệt Giang. Sau đó lại đổi tên thành Ba Xuyên (1835).
Năm 1889 Pháp nâng Phủ thành Tỉnh lấy tên cũ là Sóc Trăng. Theo cụ Vương Hồng Sển chữ “Sóc” có “ô” là “Sốc” mới đúng theo cách phát âm của người Khmer: Srok Khleang, người Hoa phát âm: Khắc Làng, người Việt đọc “trại” thành Sóc Trăng.
Khi thành lập Phủ Ba Xuyên vào năm 1835, Sóc Trăng có 3 Tổng (quận):
- Vĩnh Định (gồm Châu Thành Ba Xuyên và Kế Sách).
- Phong Nhiêu (khu vực Bãi Xàu).
- Phong Thạnh (khu vực Nhu Gia - Phú Lộc)
2. Địa danh Kế Sách – thuộc huyện Kế Sách:
Theo cụ Vương Hồng Sển và cụ Đào Văn Hội: tên Kế Sách xuất phát từ cách gọi của người Khmer Khsach (phnor Khsắt: Giồng Cát) đọc trại thành Kế Sách. Nơi đây có 1 dãy đất Giồng Cao ráo bắt đầu từ ấp Tập Rèn (xã Thới An Hội, Kế Sách ngày nay) xuyên qua thị trấn Kế Sách, Phú Tâm đến ngã ba An Trạch và Bưng Trốp (xã An Ninh thuộc huyện Mỹ Tú ngày nay). Ngày trước trên dãy đất giồng này đều thuộc huyện Kế Sách. Tại Phú Tâm ( Phú Nổ phiên từ Phnor) còn 1 ấp tên gọi là ấp giồng cát xã Phú Tâm huyện Mỹ Tú ngày nay. Kế Sách còn một tên gọi khác là Cái Sách, xuất phát từ Vàm sông Kế Sách là nhánh của sông Hậu nên khoảng thời gian truớc nông dân nơi đây gọi chợ Kế Sách là chợ Cái Sách hoặc chợ ruộng. Theo các vị cao niên kể lại chợ Kế Sách ngày trước không lớn nhưng do vùng đất còn thấp có những gò đất chỉ vài trăm mét vuông, người ta đặt những sản vật địa phương (trái cây, khô, cá...) để trao đổi, mua bán. Kế Sách từ 1910 – 1945 có 1 làng đắt tên Pháp là làng Hélèn Ville là tên con gái của LaBasthe, làng này thuộc đị a phận của chủ điền LaBasthe, một đị a chủ khét tiếng gian ác lúc bấy giờ, số diền tích khai báo chính thức của chủ điền LaBasthe là 3.660 ha nhưng theo thực tế thì khoảng trên 4.000 ha bao gồm 3 xã ngày nay là Đại Hải, Kế An và một phần xã Đại Thành huyện Phụng HIệp tỉnh Cần Thơ ngày nay.
3. Địa danh Mỹ Xuyên – thuộc huyện Mỹ Xuyên:
Tên gọi đầu tiên của huyện Mỹ Xuyên là Bãi Xàu (Ba Thắc chỉ là tên gọi chung cả khu vỷc Sóc trăng – Bạc Liêu) về nguồn gốc địa danh Bãi Xàu có 2 truyền thuyết:
Thứ nhất: truyền thuyết này do các sư sải người Khmer kể lại: Ngày trước tại vùng này có ngôi cổ miến thờ Neak ta Ba Thắc, phía sau cổ miếu có 1 cây bồ đề thật lớn và là nơi hang ổ của cặp rắn thần. Những cư dân lúc mới đến đã dừng chân nơi đây tạm nghỉ ngơi vì phong cảnh quang đãng thoáng mát. Họ bắt gặp phía trong gốc cây bồ đề có ổ trứng khá lớn nên họ bắt cơm và bỏ trứng vào luộc để làm thức ăn. Trong lúc cơm chuẩn bị sôi thì cặp rắn thần trở về thấy có người xâm phạm lãnh địa của mình lấy cắp trứng nên nổi cơn thịnh nộ, nổi cơn giông gió rượt đuổi nhóm người kia chạy bán sống bán chết không kịp mang theo vật dụng gì cả. Mãi đến khi trời êm gió lặng khi cơn đói hoành hành, họ len lén trở lại nơi cổ miếu thì thấy nồi cơm nửa sống nửa chín, còn ổ trứng trong nồi cũng không còn. Để đánh dấu tai nạn đầu tiên trên vùng đất mới họ đặt tên nơi đây là Srok Bai Xau (xóm ăn cơm sống hay là xứ cơm sống).
Thuyết thứ hai: Theo các kỳ lão cố cưu kể lại lúc tảo thanh đánh bại các cuộc nổi dậy. Đám tàn binh chạy đến nơi đây thì trời tối, họ tổ chức nấu cơm ăn uống dường quân. Nhưng cơm chưa kịp chín thì tin báo là quân nhà Nguyễn đã kéo đến rầm rộ họ đành phải hối hả nhai tạm đỡ số cơm chưa kịp chín để có sức khỏe chạy trốn khỏi sự truy lùng gắt gao.
Về địa danh Mỹ Xuyên: có tài liệu giải thích rằng Mỹ Xuyên là con sông đẹp, bởi bản thân chữ Xuyên là sông, còn chữ Mỹ là đẹp. Nhưng cũng có tài liệu giải thích theo truyền thuyết kể lại một vị quan chỉ huy cuộc tảo thanh đến nơi đây thấy vùng đất này có phong cảnh đẹp mứt nên đặt tên là Mỹ Xuyên.
Thật ra địa danh Mỹ Xuyên bắt nguồn từ hai làng Hòa Mỹ - Vĩnh Xuyên hợp lại lấy 2 chữ cuối của 2 làng mà thành. Sự hợp thành một làng Mỹ Xuyên do Nghị định ngày 18-04-1893 của thống đốc Nam Kỳ. Về cách hình thành địa danh như thế xuất hiện rất nhiều.
Ví dụ: tổng định chí: nhập 2 làng Tế Thới, Châu Thạnh Tây thành làng Thạnh Quới, nhập 2 làng Nhơn Hậu và Hiểu Thạnh thành Hậu Thạnh.
Tổng Định Khách: nhập 2 làng Hưng Đức, Long Điền thành làng Hưng Đức (sau này là Long Đức) làng Hiểu Đức, Đại Đồng thành Đại Đức ...
4. Địa danh Nhu Gia – thuộc huyện Mỹ Xuyên:
Tên sử dụng trong các văn bản thời Nguyễn và Pháp: Giu Gia, Nho Gia và Nhu Gia.
Nguồn gốc có 3 cách giải thích khác nhau:
Thuyết thứ nhất: chuyện kể rằng có vị Tà thần người Khmer đang đêm làm phép đem hết 1 gia đình nọ (có sách nói nhóm thợ) đi qua xứ khác. Vị thần nọ buộc mọi người phải nhắm mắt lại trong khi làm ông phép. Nhưng có 1 người thiếu lòng tin, tò mò muốn xem vị thần kia làm những gì nên hé mắt nhìn mới biết cả gia đình đang ngồi trong chiếc thuyền nhỏ bay lơ lững trên mây. Vì hoảng sợ nên buộc miệng hét to, nên phép thuật bị phá đi, chiếc thuyền đột ngột rơi xuống mắc vào ngọn cây cổ thụ nên những người đời sau gọi nơi đay Sampu Thley (chiếc thuyền lủng) đọc trại thành Nhu Gia (Giu Gia). cũng cùng sự tích này giống như ở Long An như ở đó phần cuối câu chuyện nói rằng chiếc thuyền mắc trên ngọn núi và đọv trại thành Tầm Vu (ghi lại ý kiến của cụ Vương Hồng Sển trong “Tự vị Tiếng Việt miền
Thuyết thứ hai: của cụ Đào Văn Hội cho rằng Nhu Gia bắt nguồn từ cách gọi khác của người Khmer là “Ompu yea” tức là “nhánh bần gie”. Bởi vì tại con sông này cặp hai bên bờ có hành bần chen nhau dày đặc. Có những cây bần cổ thụ rất lớn bị nghiệng ra bềo sông làm cho cảnh quan thiên nhiên càng trở nên thơ mộng như bắc thanh sơn thuye của tạo hóa. Chính vì vậy người Khmer gọi “Ompu yéai”: nhánh bần gie đọc trại thành Giu gia, Nhu Gia (thuyết này có vẻ thực tế hơn).
Thuyết thứ ba: các cụ già kể lại rằng khi vùng đất Sóc Trăng chưa được khai phá, những lưu dân từ Thuận – Quảng đi vào vùng đất mới để sinh cơ lập nghiệp. Họ chọn nơi đây làm điểm dừng chân bởi có nhiều mặt điều kiện thuận lợi (nhị cận giang) cho công cuộc mưu sinh. Sau ngày lao động cật lực những buổi chiều về họ lại đắm chìm trong nỗi nhớ quê hương. Dù cuộc sống tự do tự tại, không bị ràng buộc bởi những luật lệ hà khắc lễ nghi phong kiến nhưng hình ảnh quê cha đất tổ trong đó có con sông Vu Gia hiền hòa đã làm cho họ mang nỗi day dứt thương nhớc không nguôi. Để ghi dấu âsn về quê hương họ đặt tên con sông này là Vu Gia nhưng bởi do cách phát âm của người địa phương nên từ Vu Gia biến thành Giu Gia, Nhu Gia, Nho Gia.
Làng Nhu Gia từ 1835 là nơi đặt huyện lỵ Phong Thạnh thuộc phủ Ba Xuyên. Nhu Gia chính thức thành lập làng vào năm Tự Đức thứ 13 năm 1860.
Tuy nhiên, qua khảo sát thực địa kết hợp với tham khảo ý kiến của một số vị cao niên sống lâu đời ở vùng đất này thì cho rằng nơi đây trên 70 năm trước khúc sông Nhu Gia – Dù Tho hầu hết đều đầy rẫy những dãi cây bần cổ thụ mọc san sát 2 bên mé sông. Chính vì vậy việc đặt tên Nhu Gia (Ompu Yea: nhánh Bần Gie) là chính xác).
5. Địa danh Bang Long – Giếng Nước – thuộc huyện Long Phú:
Địa danh Bang Long là địa danh được sử dụng rất thông dụng của huyện Long Phú trong thời điểm trước 1945. Trong các văn bản thành chánh chỉ sử dụng tên “Bang Long” còn thực tế bên ngoài thường Bang Long – Giếng Nước luôn đi liền nhau. Đôi khi chỉ cần nói đến Giếng Nước thì mọi người cũng hiểu là nói đến Bang Long. Theo những vị kỳ lão tại địa phương cho biết nguồn gốc Bang Long – Giếng Nước hình thành từ cách gọi của người Khmer. Chữ “Bang” do đọc trại từ chữ Bâng, Beng (Peang) của người Khmer chỉ những vùng đất thấp rộng lớn thuộc đất trầm thủy (cầm thủy) quanh năm, nơi đây cỏ dại mọc phủ đầy tươi tốt quanh năm, là nơi ẩn náo của các loài tôm cá, chim muông mặc sức sinh sôi nảy nở. Dựa theo cách phát âm của người Khmer, người Việt đọc là “bưng”, nhưng Bưng Cóc, Bưng Trốp, Mỹ Tú, Bưng Tức (Kế Sách) Bưng Thầy Cai, Bưng Xa Mo, mỗi tên đều có ý nghĩa theo địa hình, địa vật hoặc gắn liền với nhân vật tiêu biểu. Cho nên Bang Long thật ra là Bưng Long (Bâng Long), Bưng của ông Long. Hiện nay của Long Phú còn giữ lại được tên này đó là ấp Bang Long xã Long Phú huyện Long Phú.
Về tên gọi Giếng Nước, có 3 cách giải thích:
Thứ nhất: Thời kỳ Gia Long tẩu quốc xuống ẩn náo tại rạch Trường Tiền (lúc đó chưa có tên này) thuở đó nơi đây là vùng ngập mặn hầu như việc sử dụng nước ngọt tìm rất khó khăn, nhưng ở cuối con rạch này (nơi tiếp giáp Sầng Ke (Giang Cơ, Văn Cơ) có 1 búng nước ngọt đã giúp đoàn quân của Gia Long khỏi phải vất vả đi tìm nguồn nước ngọt.
Thứ hai: Vào thời Nguyễn, khi vùng đất Bang Long đã hình thành nhưng vẫn là vùng đất thấp, bị nước mặn bao bọc xung quanh. Để có nước ngọt phục vụ cho cộng đồng dân cơ nơi đây, những quan lại địa phương cho đào giếng nước tại trung tâm thị trấn hiện nay. Dần dần do nhu cầu ngày càng lớn nên từng hộ có giếng nước riêng nên giếng dùng chung dần dần bị lấp mất.
Thứ ba: Khi Pháp thành lập huyện Bang Long, tên chủ quận là người Pháp cho xây tại đây 1 giếng nước lớn để nhằm phục vụ cho bộ máy cai trị tại đây, giếng xây bằng gạch giống kiểu giếng của người Chăm.
Thật ra, Bang Long (Long Phú) chỉ có 1 giếng nước duy nhất do Pháp đào tại khu vực thị trấn Long Phú ngày nay để chủ yếu phục vụ cho tần lớp quan cai trị nhưng dần dần người dân cũng được xài chung. Đồng thời giếng nước này là giếng nước đầu tiên hình thành trên địa bàn Sóc Trăng nên tên “ Bang Long – Giếng Nước” là cách gọi thành thói quen của người dân bản địa lúc bấy giờ. Đôi lúc cũng có xuất hiện trong các văn bản hành chánh thời đó.
6.4 Làng Hưng Ngôn:
Ampil tưk: cây me keo nước, lạoi cây dại lá nhỏ, thân xù xì và đầy gai nhọn, trái cong như trái me, khi chín nhân màu đỏ, ăn ngọt, là món khoái khẩu của trẻ em ở miệt ruộng đồng.
6.5 Làng Hưng Thạnh:
Preck lum po (rạch bần). Loại cây hoang dại mọc ven sông rạch, thịt giòn dễ gãy, xưa kia người dân bản xứ đốn những cây lớn (cổ thụ) để làm thuyền độc mọc. Trái non có vị chua chát dùng để ăn với mắm sống, trái chín có vị chua. Những năm tẩu quốc, Gia Long đến Cù Lao Dung nhìn vẻ đẹp của bần ông đặt tên là thủy liễu (rạch Thủy Liễu), nhưng ít ai dùng địa danh này nên không còn ai biết đến.
6.6 Cù Lao Dung:
Tọa lạc trên dòng sông Hậu gồm 3 cửa Trần Đề (Trần Di) Bassac và Định An. Ngày trước sách gọi Huỳnh Dung Châu, Cù lao ông Hổ (cù lao Hổ Châu). Bởi nơi đây vào trước năm 1714 Trấn Giang (Cần Thơ) và Trấn Di (Sóc Trăng) được thành lập thì nơi đây chưa có người ở, chỉ là nơi cư trú của cọp và các loài thú khác như chim cồng cộc (cồn cộc), chàng bè... lại có mang tên khác là Cù Lao Yung (cù lao Vuông) có tên gọi khác là “Kăs tung” hòn cồng cộc (loại chim khá lớn).
Thời kỳ đánh nhau với Tây Sơn, vua Gia Long chạy về nơi đây lánh nạn nên có địa danh rạch Long Ẩn, Rạch Thủy Liễu tức là rạch bần (do ông đặt), thời kỳ này Cù Lao Dung rất hoang du chỉ toàn loại cây dại như bần, dừa nước, cây tràm, cây giá (rạch Già, thật ra là “rạch Giá”).
- Năm 1835 làng An Thạnh Nhất, An Thanh Nhì được thành lập.
- Làng Phụng Sơn và làng Phụng Trường sau nhập lại thành xã Song Phụng ngày nay.
- Làng Trường Kế (Sầng ke): Cây trâm bầu, là loại cây mọc hoang, thịt chắc làm cột nhà tốt, trái nhỏ có 4 khía, có độc tính không ăn được. Lá có thể làm thuốc hút nhưng có độc, thân có gai tù. Mọc hoang dại trên các ven đất giồng. Trong tài liệu Pháp có dịch là loại cây dùng để làm thuốc hút
6.7 Làng Đại Ngãi:
Tên cũ “Vàm Tấn” do dịch từ chữ Khmer Vàm: “Peám”, Tấn: “Senn”. Theo truyền thuyết vào khoảng trước năm 1858 Đại Ngãi là nơi triều đình nhà Nguyễn đặt làm trạm quân cảng vừa trấn thủ về mặt quân sự, vừa là nơi thu thuế của các tàu buôn. Thời đó, các tàu buôn từ Trung Quốc, Singapor, Thái Lan,... đến đây để mua bán trao đổi các thương phẩm của địa phương như lúa gạo, bông vải, khô, cá, nước mắm, ngà voi, lông chim ... Các tàu thuyền đều phải cập bến vào quân cảng, sau khi được khám xét xong mới được phép đi vào nội địa Sóc Trăng. Những tàu buôn nào bị nghi ngờ là “hải tặc” đều bị xử phạt bằng roi (tấn). Dần dần về sau, trừ số thương buôn Trung Quốc, số còn lại đều phải chịu hình phạt này, nên gây sự bất bình trong giới thương buôn và họ đặt tên là Vàm Tấn.
Theo cụ Vương Hồng Sển giải thích rằng cũng bắt nguồn từ “Peam” nhưng “Senn” là cúng tế tức là nơi cúng nạp (hối lộ) cho các quan lại trấn thủ nơi đây.
Nhưng theo tư liệu của Pháp cho rằng Vàm Tấn bắt nguồn từ chữ Peam Mé Sên. Tên của công chua Vương quốc Lào Mé Sên cùng chị Mé Chanh đã có thời gian sinh sống ở vùng đất này (?) nên người dân địa phương vì tôn kính nên lấy tên Mé Sên đặt cho cửa sông Đại Ngãi và Mé Chanh được Việt hóa thành Mỹ Thanh tên một cửa sông lớn của con sông Cổ Cò ngày nay.
Ngoài ra Vàm Tấn còn gọi là Vàm Ba – xuất phát từ sông Ba Xuyên đi qua địa phận của các làng Đại Ngãi, Châu Khánh, Tân Thạnh đến thị trấn Mỹ Xuyên, một con sông không lớn nhưng rất quanh co hiểm trở (nên có tên đặt khúc sông này là Cái Quanh). Từ năm 1867 trở về trước, Vàm Tấn được vinh dự chọn đặt tên làm Phủ lỵ Ba Xuyên, mãi đến năm 1867 khi thực dân Pháp thành lập khu thanh tra Sóc Trăng thì trụ sở và phủ lỵ Sóc Trăng mới chuyển về khu vực Khánh Hưng (Sóc Trăng ngày nay). Nhưng vốn có tầm chiến lược về quân sự và kinh tế nên chính quyền thực dân vẫn tiếp tục duy trì các hoạt động này Pháp cho lập một đồn địa phương quân, xây dựng phòng Bưu điện, Sở nấu rượu, đồn thương chính... biến Đại Ngãi trở thành một trong những khu kinh tế sầm uất của tỉnh Sóc Trăng lúc bấy giờ. Theo cụ Vương Hồng Sển trên con sông Vàm Đại Ngãi có giống cá cháy rất ngon, xứng đáng là món “kỳ trân thủy vật” là món ăn đắt tiền chỉ dành cho những bậc quyền quí. Nhưng giờ đây đã tuyệt chủng.
6.8 Làng Hé Lene Ville:
Vừa là tên của đồn điền La Basthe tọa lạc tại 3 xã Kế An, Đại Hải của huyện Kế Sách và một phần của xã Đại Thành huyện Phụng Hiệp tỉnh Cần Thơ ngày nay. Tổng diện tích đồn điền theo tên La Basthe khai báo là 3.600 ha nhưng trong thực tế có khoản 4.000 – 4500 ha. HéLène Ville là tên con gái đầu của La Basthe, đồn điền (làng He Len Ville) được thành lập vào những năm 1905 theo Nghị định ngày 4-1-1899 của chính quyền thực dân với chủ trương mở rộng và ưu đãi cho những công dân Pháp (kể cả người Việt mang quốc tịch Pháp). Cơ ngơi của đồn điền được đặt tại ấp Mang Cá (trụ sở chính quyền xã Đại Hải ngày nay) gồm 1 tòa nhà lầu 1 tầng xây theo lối kiến trúc Tây Âu ngang 16m dài 21m (quen gọi là nhà kiểu Tây) với hàng chục kho chứa lúa, hàng chục dãy chuồng trâu và các nông cụ sản xuất, hàng chục loại ghe tải (ghe chài) lớn chuyên phục vụ cho vận chuyển từ đây về Sài Gòn với mỗi năm hàng trăm ngàn giạ lúa được kết tinh từ máu và nước mắt của cả trăm tá điền cùng khổ làng. Làng Hé Lèn Ville tồn tại đến năm 1940, khi cuộc khởi nghĩa Nam Kỳ nổ ra và thực sự chấm dứt trong cuộc tiêu thổ kháng chiến năm 1946 khi ngôi nhà lầu của tên La Basthe bị phá hủy hoàn toàn. Năm 1947 tên Robert con của La Basthe dẫn quân đi càn phá vùng Ba Trinh – Xuân Hòa (Kế Sách) đã bị du kích nơi đây kết hợp với du kích xã Đại Thành (huyện Phụng Hiệp - Cần Thơ) phục kích bắn chết.
.9 Làng Rạch Gòi hay Rạch Gỏi:
Xuất phát từ tên gọi Preck Koi: Rạch của Sở quan thuế. Theo truyền thuyết nơi đây từ khoảng những năm sau 1800 vốn là khu vực mua bán khá đông đúc của những cư dân địa phương với các thương buôn nước ngoài (Mã Lai, Trung Quốc, Singapore...) nhưng cũng là nơi hàng năm bọn hải tặc xâm nhập cướp phá thường xuyên. Để đảm bảo cuộc sống yên bình cho nông dân vùng biển, triều Nguyễn cho xây dựng một đồn trấn thủ vừa là nơi trấn giữ bọn hải tặc vừa làm nơi thu thuế thương chánh. Đồn đặt nơi đầu rạch để dễ dàng kiểm tra, kiểm soát các tàu thuyền, nên được người dân gọi là Preck Koi, dần dần phát âm thành Rạch Gòi hoặc Rạch Gỏi. Hiện nay Rạch Gòi thuộc xã Lịch Hội Thượng. Thời Pháp thuộc Rạch Gòi gồm 2 làng: Lịch Hội Thượng và Lịch Hội Trung. Ngày nay Lịch Hội Thượng thuộc huyện Long Phú, tỉnh Sóc Trăng
6.10 Làng Phú Tâm:
Là tên thời Pháp thuộc gồm 2 làng Phước Tâm (nay là Phú Tân) và Phú Nổ (nay là Phú Tâm). hai làng này còn có tên gọi chung là Vũng Thơm. Địa danh này xuất phát từ cách gọi của người Khmer Kompong Tom: Bến (vũng) lớn. Bởi nơi đây hàng chục thế kỷ trước mực nước biển lấn sâu vào nội địa, Phú Tân trở thành vùng đất giống ven biển, là điểm cặp bến của các thương thuyền từ nơi khác đến. Tại đây còn có tích rằng cách đây hơn vài thăm năm trước có một chiếc thuyền to từ nơi khác đến đi ngang qua vùng này bị giông bão đánh giạt sắp chìm, bọn thủy thủ cứ nhắm hướng chạy vào bãi Compong Thom mà lánh nạn, nhưng thuyền vẫn bị chìm khi cập bến , trong thuyền có chở tượng phật bốn mặt, nên dân chúng thỉnh lên lập chùa Buôn prăs phék (tục gọi là chùa bốn mặt). Khoảng năm 1984, người dân xã Phú Tân trong lúc sản xuất vụ mùa đã dào gặp chiếc thuyền lại nằm sâu trong khu vực nội địa chứng tỏ khu vực Phú Tâm ngày trước có mực nước khá sâu, là một nơi buôn bán khá sầm uất.
6.11 Làng Tài Xum:
Còn có tên gọi soài chrum hoặc toài chruom: Dịch theo nghĩa Khmer là chòm xoài, bởi nơi đây là vùng đất giồng cao ráo rất thích hợp với các loại cây trái, nhất là cây xoài. Theo cụ Vương Hồng Sển xoài ca nả cũng xuất phát từ đây. Theo cụ hàng năm đến mùa xoài chính rộ, khách đến mua thường được đựng bằng nãi – một loại giỏ có quai xách do người địa phương tự đan để dùng đựng xoài cho người mua – ngày nay tại khu vực này không còn dùng nãi nữa. Sau này làng Tài Xum sát nhập với làng Trà Tâm (Trà Tim) để thành làng Đại Tâm ngày nay, các địa danh “Tài Xum”, “Xoài ca nã” hầu như không còn ai nhớ tới. Riêng địa danh Trà Tim (Sà Tim) vẫn còn một số ít người lớn tuổi vẫn hay gọi (ngã ba Trà Tim).
6.12 Làng Phú Lộc:
Hình thành năm 1898 thuộc tổng Thạnh An. Tên đặt theo nguyện vọng của người dân địa phương mong có được cuộc sống tốt đẹp. Huyện lỵ đặt cạnh bờ kinh Chàng Ré (người Khmer gọi Chàng Prés có nghĩa là cuối sông)một con kênh chảy từ vàm của địa phận Bãi Xàu đến kết thúc tại vàm địa phận Bạc Liêu. Làng Phú Lộc ngày trước vẫn là vùng khá rộng, là nơi tập trung khá nhiều đồn điền của tên Gresisier (đồn điền ông Kho) nay còn sót lại một ngôi nhà lầu một tầng kiên cố tọa lạc tại xã Châu Hưng, điền Bắc Tam Băng thuộc xã Tân Long, điền chủ Manh...
Làng Phú Lộc mãi cho đến 1941 được đổi tên thành quận Phú Lộc, là một trong 4 quận hình thành đầu tiên của tỉnh Ba Xuyên thời Pháp thuộc.
6.13 Làng Ba Trinh:
Thuộc quận Kế Sách (có lúc gọi là Kế An). Tên Ba Trinh xuất phát từ cái tên gọi là Srok Cây Pring. Đây là loại cây thuộc gỗ tạp có rất nhiều ở vùng nước ngọt. Thân thẳng, gỗ hơi mềm, thịt mim đen, hạt lúc chín màu tím đen có vị ngọt chát, là món ăn của trẻ thơ trong vùng đồng ruộng.
Từ tên Pring dần dần đọc thành Ba Trinh. Làng này ngày trước gồm 2 làng: An Trinh và Ba Trinh sát nhập lại thành một làng gọi chung là Ba Trinh cho đến ngày hôm nay.
Kinh Ba Rinh thuộc huyện Mỹ Tú cũng xuất phát từ tên gọi Pring.
Riêng địa danh Ba Rẹt thuộc huyện Mỹ Tú xuất phát từ tên gọi Pourès (chưa truy được ý nghĩa nguồn gốc của từ này).
|
No comments:
Post a Comment