Về tên gọi môn học Ngữ văn cũng như mô hình CT và SGK mà chúng ta đang triển khai (Bùi Mạnh Hùng)

 Cách đây mấy hôm, anh Thái Hạo, nguyên là một nhà giáo dạy Ngữ văn và hiện là một cây bút được rất nhiều người theo dõi trên mạng xã hội, có nêu một ý kiến quan trọng trên trang FB của anh ấy: Cần tách môn Văn học ra khỏi môn Tiếng Việt.

Cụ thể, anh Thái Hạo cho rằng, lâu nay trong dạy, học và thi cử, tiếng Việt đã bị xem thường và bỏ qua. Đây là một tai họa. Nó dẫn đến thực tế rằng đa số HS (và cả GV) không biết viết (và nói) tiếng Việt một cách thông thạo và hiệu quả. Để khắc phục tình trạng này, theo anh, môn Tiếng Việt (Việt ngữ/ Quốc ngữ) cần được dạy xuyên suốt chương trình (CT) phổ thông và đánh giá năng lực tiếng Việt trên phương diện quốc gia (ví dụ như đưa vào đề thi tốt nghiệp THPT). Còn Văn học/ Văn chương thì nên đối xử như đang đối xử với Âm nhạc, Mỹ thuật,... Tách môn Văn học ra khỏi Ngữ văn, lúc này, nó sẽ được những HS có năng khiếu hoặc có đam mê hoặc có nhu cầu chọn học để thỏa chí hoặc để theo đuổi nghề nghiệp.

Anh Thái Hạo là người có nhiều trải nghiệm về lĩnh vực dạy học Ngữ văn, viết văn rất có nghề và đặc biệt là rất sắc sảo trong việc phân tích, đánh giá nhiều vấn đề về giáo dục, văn hóa, xã hội,…. Do vậy, ý kiến đề xuất trên của anh Thái Hạo được hàng ngàn người bấm like, hàng trăm ý kiến thể hiện sự đồng tình. Với tư cách là “người trong cuộc”, tôi muốn chia sẻ với các đồng nghiệp, bạn bè và những ai quan tâm một số ý kiến về vấn đề được anh Thái Hạo nêu ra. Việc trao đổi này nhằm đáp ứng mong muốn của anh Thái Hạo là “thấy một cuộc thảo luận sâu rộng về vấn đề này, với sự tham gia của nhiều thầy cô và chuyên gia”. Vấn đề được bàn có thể coi là hệ trọng. Nếu chấp nhận giải pháp mà anh đề xuất thì môn Ngữ văn ở Việt Nam sẽ thay đổi hoàn toàn, có thể tốt hẳn lên hoặc kém hẳn đi. Nên nó xứng đáng được quan tâm và trao đổi thấu đáo.

Trước hết nói về tên gọi. Đúng như anh Thái Hạo nói trong một ý kiến trao đổi ngắn với tôi trên trang FB của anh ấy, cái môn mà ta gọi là Ngữ văn thì nhiều nước gọi bằng tên gọi tiếng mẹ đẻ. Ta có thể dẫn ra một số ví dụ như: Tiếng Anh (Anh, Australia, Canada, New Zealand), Tiếng Pháp (Pháp), Tiếng Đức (Đức), Tiếng Nhật (Nhật Bản),... Một số nước khác gọi bằng những cái tên tương tự, ví dụ Hàn Quốc gọi là Quốc ngữ, Hoa Kỳ gọi là Language Arts (đôi khi gọi đầy đủ hơn là Language Arts and Literature), có thể tạm hiểu là Kĩ năng ngôn ngữ (một số người dịch là Ngôn ngữ nghệ thuật, không biết vì sao lại có sự nhầm lẫn như vậy!). CT và SGK 2018 của chúng ta lần này thiết kế theo mô hình CT và SGK của các nước phát triển như Hoa Kỳ, Australia, Hàn Quốc, Anh,... (Tôi không có điều kiện nghiên cứu kinh nghiệm của Pháp vì không biết tiếng Pháp và được biết gần đây Pháp không có đổi mới gì đáng kể về CT và SGK). Thật ra, khi xây dựng CT Ngữ văn 2018, phương án gọi tên môn học này là Tiếng Việt (bên cạnh một số tên khác như Quốc ngữ, Quốc văn, Việt văn,…) thay cho tên Ngữ văn đã từng được đặt ra, nhưng phương án đó bị gạt đi nhanh chóng, vì chắc chắn sẽ bị phản đối do nhiều người nghĩ rằng môn Văn bị loại bỏ. Công cuộc đổi mới CT và SGK không tạo được sự đồng thuận chỉ vì cái tên môn học thì rất “thất sách”. Có thể CT mới chết từ trong trứng nước chỉ vì cái tên mới của môn học. Vì vậy, tên gọi Ngữ văn đã được giữ nguyên như chúng ta thấy.

Thứ hai là nói về cách tiếp cận. Không phải ngẫu nhiên mà các nước phát triển đều thiết kế CT và SGK theo cách tích hợp như CT và SGK Ngữ văn 2018 của Việt Nam. Nói chính xác là chúng ta học hỏi kinh nghiệm của họ. Nếu tách Tiếng Việt và Văn học thành hai môn riêng biệt thì Việt Nam sẽ "không giống ai" trong thế giới tiến bộ mà lại rất giống với ta đã cách đây mấy chục năm. Việt Nam từng có hai môn riêng biệt như thế (có một khác biệt đáng kể là có cả môn Tập làm văn). Nhiều người cứ chỉ trích GS. Nguyễn Đăng Mạnh và GS. Trần Đình Sử đã làm hỏng môn học này vì gộp Văn và Tiếng Việt vào một môn chung là Ngữ văn. Nghĩ vậy là chưa hiểu thực tế xây dựng CT, biên soạn SGK và dạy học Ngữ văn ở Việt Nam và oan cho các ông. Chất lượng của môn học này trong nhà trường phổ thông không phải vì cái tên. Việc tích hợp hai “mảng” Tiếng Việt và Văn học là tất yếu, còn cái tên là Ngữ văn hay Tiếng Việt không làm thay đổi bản chất của môn học. CT Ngữ văn được triển khai như hiện nay ở Việt Nam hoàn toàn phù hợp với xu hướng phát triển CT trên thế giới; cho đến nay tôi chưa thấy có cách nào khác tốt hơn. Các nội dung anh Thái Hạo hình dung cho môn Tiếng Việt (nếu được tách thành môn độc lập) như dạy về nghĩa và cách dùng từ ngữ (Hán Việt, tục ngữ, thành ngữ,...); dạy về cách viết câu, viết đoạn, viết các loại văn bản; dạy về cách đọc các loại văn bản khác nhau (hành chính, chính luận, nghệ thuật,...); dạy về cách bình luận, tranh luận, bút chiến, hùng biện,... thì đều đã có trong CT Ngữ văn 2018. Theo CT Ngữ văn mới này, hoạt động thực hành đọc, viết, nói và nghe được triển khai dựa trên nguồn ngữ liệu đa dạng, có văn bản văn học, văn bản nghị luận, văn bản thông tin (nghĩa là đủ các loại văn bản thông dụng mà con người tiếp xúc hằng ngày). Việc đọc tác phẩm văn học không chỉ giúp HS phát triển năng lực thẩm mỹ (chẳng lẽ có những người không cần đến năng lực này?), giáo dục cho các em nhiều phẩm chất quan trọng (tình yêu gia đình, lòng nhân ái, niềm trắc ẩn đối với tha nhân,...) mà còn giúp HS học hỏi được cách sử dụng ngôn ngữ một cách tinh tế; giúp HS mở rộng vốn sống, trải nghiệm để các em có cái để viết, để trao đổi, tranh biện,...; qua đó phát triển kĩ năng sử dụng tiếng Việt. Khó mà kể hết những tác dụng của việc học văn học. Nhưng chỉ chừng ấy thôi thì cũng đủ để khẳng định rằng, không thể coi Văn học chỉ là môn tự chọn, là môn năng khiếu hay môn có vị trí "ngang bằng" với Âm nhạc, Mỹ thuật,... được. Tách Tiếng Việt thành môn riêng còn có nguy cơ dạy nhiều kiến thức ngôn ngữ học, biến môn học này thành một món rất hàn lâm. Còn nếu đưa một phần Văn học vào đây thì có khác gì cách xây dựng CT 2018 như hiện nay đâu? Lại có thêm câu hỏi đặt ra: Vậy thì phần văn học nào thì đưa vào môn Tiếng Việt (bắt buộc), phần văn học nào thì làm thành nội dung của môn Văn học (tự chọn)? Lưu ý là CT Ngữ văn 2018 cũng đã có hệ thống chuyên đề (3 chuyên đề/năm) cho HS lựa chọn, trong đó có tám chuyên đề về văn học dành cho HS có năng khiếu, sở thích hay định hướng nghề nghiệp có liên quan đến môn Ngữ văn.

Tôi đồng tình với đánh giá sau của anh Thái Hạo: Trong thi cử, tiếng Việt đã bị xem thường và bỏ qua khi đánh giá chất lượng của bài thi, bằng chứng là tỉ lệ điểm dành cho kĩ năng diễn đạt của HS trong các bài thi theo đáp án chấm bài của Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng như của các sở lâu nay là không đáng kể. Nói rằng cách ứng xử đó đối với tiếng Việt góp phần dẫn đến tình trạng sử dụng tiếng Việt yếu kém đến mức “thảm họa” như hiện nay cũng không sai. Tuy nhiên, giải pháp cho vấn đề không phải là tách Tiếng Việt thành môn riêng như anh đề xuất.

Tiện thể, xin chia sẻ một ý nhỏ: Có người cho rằng Tiếng Việt là môn khoa học còn Văn học là môn nghệ thuật. Nói như vậy là hiểu chưa đúng về vai trò, vị trí của môn học này ở phổ thông. Chỉ có Việt ngữ học (học ở đại học) mới là môn khoa học. Chỉ có sáng tác văn chương (có thể học ở trường viết văn) mới thuộc lĩnh vực nghệ thuật. Còn môn Ngữ văn (hiểu nôm na là gồm Tiếng Việt và Văn học) ở phổ thông trước hết là môn học công cụ giúp HS phát triển kĩ năng đọc, viết, nói và nghe, đúng tính chất là môn học công cụ như anh Thái Hạo kì vọng. Thành công của việc đổi mới CT và SGK Ngữ văn lần này tùy thuộc vào rất nhiều thứ, nhưng riêng cách tiếp cận về CT và SGK mà chúng ta lựa chọn thì có thể khẳng định là đúng đắn. Dĩ nhiên, cách tiếp cận đúng đắn không đảm bảo sản phẩm chắc chắn sẽ tốt. Cụ thể, CT và các bộ SGK Ngữ văn kì này tốt hay chưa tốt cần chờ thêm thời gian, không ai dám quả quyết trước điều gì.

Vấn đề này nói cho hết nhẽ thì cần có một cuộc hội thảo như anh Thái Hạo mong muốn (thật ra đã từng có những cuộc trao đổi rộng rãi). Tuy vậy, hi vọng những gì tôi nêu ở trên sẽ là thông tin hữu ích cho những ai quan tâm và bàn luận về tên gọi môn học Ngữ văn cũng như mô hình CT và SGK mà chúng ta đang triển khai.

(Facebook của tác giả: https://www.facebook.com/hung.bui.3975012)

Không phải bắt nạt thì là gì?

Làm dữ quá nên người ta sợ chứ sao? Hay ho gì mà tự hào?

Cái xì líp các KOL đang mặc có phải là quần lót không? Các KOL đang mặc xi líp hay quần lót? Có thể trên người các vị không mặc gì cả nên các vị không biết.

 

Cây láp, trục láp, trục lấp, trục lái và trục truyền động có gì khác nhau? Xin đừng bảo rằng trục láp của các cụ thời Pháp khác trục lái của mình thời nay. Đã cây lại còn láp (P. l'arbre), đã láp lại còn trục. Chặt bớt thành trục lái, trục truyền động cho nó trong sáng nhỉ! Trục lái vẫn còn một nửa hơi Tàu. Trục truyền động rặt Tàu là Tàu. Chỉ có cây lái là thuần Việt mà chưa ai dám nói thế. Buồn ơi là buồn.

Nên gọi dây ký ninh hay dây thần thông hay dây cóc? Các KOL không biết hay các KOL chưa rảnh để lôi ra đấu tố? Đấu tố mà không giết được doanh nghiệp nào thì cũng chẳng nên phí sức nhỉ? Hãy đợi ai đó kinh doanh dây ký ninh rồi xông đến bắt họ đổi dây ký ninh thành dây cóc thì mới sướng.

Người Pháp phân biệt rất rành mạch soutien-gorge và corset mà bao nhiêu năm nay nhiều người Việt cứ gọi xu-chiêng là coóc xê. Sao mấy người Việt đó không bắt chước các cụ xi líp ra xi líp, quần lót ra quần lót, xu chiêng ra xu chiêng và coóc xê ra coóc xê? Có áo vú, áo ngực, nịt vú, nịt ngực rồi còn mượn thêm tiếng Tây làm gì? Khi nào các KOL sẽ xem xét vấn đề bức thiết này để các nhà tạo mẫu và chị em còn biết phải bán cái gì, mua cái gì và mặc cái gì khi ra đường? À, sơ chiên, xơ chiên, xu chiên, xu chiêng, xú chiêng, xu cheng, xú cheng ... phải viết sao cho đúng, cho hay và trong sáng?

 

À, a xít mạnh có phải là cường toan trước 1975 không? Ai chẳng biết toan chính là a-xít? Người thay toan bằng a-xít có phải là một anh dốt không?

 

Không nhất thiết phải vay mượn tiếng nước ngoài để tạo từ ngữ mới nhưng có vay mượn cũng chẳng sao cả. Các KOL, nếu học tiếng Pháp đủ trình độ B, hẳn phải biết gare fluviale, gare maritime, gare routière, gare aérienne, aérogare, héligare, astrogare... Từ những năm 70 của thế kỷ trước Nguyễn Tuân đã sao phỏng P. gare aérienne thành ga bay. Ông Nguyễn Tuân ba rọi hay ông ấy có may mắn nói và viết tiếng Việt trước khi các KOL nứt đất chào đời? Công ty gì đấy ở Sài Gòn ba rọi hay họ kém may mắn, trót sinh nhầm thế kỷ?

 

Nói thẳng ra, đúng sai không phải là vấn đề. Hay dở càng không phải là vấn đề. Có từ ngữ rồi rồi có thêm vài chục từ ngữ nữa cũng không phải là vấn đề. Có quần lót rồi vẫn mượn xì líp được, có thằng điên nào nhảy lên Facebook làm giặc không?

Nhờ mạng xã hội tiếp tay, các KOL có thể khua khoắng đám đông, lồng lộn sỉ vả, đấu tố người yếu thế. Người ta nhũn nhặn nghe quý vị chửi vì người ta biết đồng tiền dính liền khúc ruột. Không ai muốn đôi co với Chí Phèo để ảnh hưởng công chuyện làm ăn của người ta. Người ta chưa quên đám đông thời Cải Cách Ruộng Đất hung dữ thế nào một khi đã lên cơn cuồng loạn.

Đám đông thời nay sang trọng hơn đám khố rách áo ôm Cải Cách Ruộng Đất ở chỗ họ dám gào Các nhà ngôn ngữ học ơi ời, bận ngủ hở? Cháy nhà ở đâu mà gọi cảnh sát? Gọi như hò đò mà cảnh sát vẫn không đến. Quanh đi quẩn lại chỉ nhìn thấy các bạn Tiếng Việt là tôi, tôi là tiếng Việt; cảng cá thì được, cảng hàng không thì không.

 

Bắt nạt tư nhân kinh doanh ga tàu thuỷ dễ lắm ai ơi. Sau vụ này quý vị cứ thừa thắng xông vào bất cứ tiệm phở nào đang đắt khách ở Sài Gòn mà săm soi biển hiệu, xét nét thực đơn của người ta để cho bát phở được trong sáng. Chỉ xin quý vị chớ có dại mà động đến các thế lực đang ngồi trên đầu quý vị.

Có thể các vị chưa biết ô tô (P. voiture automobile) chính là xe hơi (do Trung Quốc gọi là khí xa), từng có lúc được gọi là xe tu bin, là ô tô mã binh và ô tô mô binh (lại do tiếng Pháp là voiture automobile). Có lẽ nể cụ Hồ quá nên không ai dám bẻ hành bẻ tỏi. Giờ biết rồi, lại đang phấn khởi tột độ, quý vị thử bắt bẻ cụ Hồ xem có ai bị vả gãy răng không.

À, cục Hàng Không Việt Nam cũng không ngán các vị đâu nhé. Thử một lần đi rạch mặt ăn vạ với ga hàng không của nhà nước xem người ta có nghe mình không. Các vị không chịu ra/vào ga hàng không thì không lên/xuống tàu bay được. Thế thôi.

Các vị đã quen sống trong một xã hội quen nhân danh cộng đồng để bắt nạt người không thể và/hoặc không muốn chống trả. Người có tí đỉnh đầu óc dễ dàng nhận ra sự bất công khi bản thân là nạn nhân. Có điều ngần ấy đầu óc không đủ để giúp quý vị sáng suốt nhận ra mình đang bất công và tàn ác với người khác bằng chính những thủ đoạn mà mình vẫn lên án.